Przymiar to materialna miara długości. Tak w nomenklaturze fachowej nazywana jest taśma, miarka czy miara teleskopowa. Przymiar może być wstęgowy, sztywny czy składany. Można go również zakwalifikować do grupy końcowych, kreskowych czy mieszanych. No i istnieje jeszcze podział ze względu na materiał – stalowe, plastikowe, fiberglassowe, drewniane, aluminiowe (sztywne). Praktycznie każdy szczegół tego banalnego narzędzia pomiarowego jest prawnie opisany we właściwych ustawach i aktach wykonawczych. Tym razem garść najważniejszych informacji o przymiarach do mierzenia długości.

Czy zastanawialiście się kiedyś, wchodząc do sklepu z narzędziami pomiarowymi, dlaczego na półkach nie można znaleźć taśmy zwijanej o długości 3,5 m? Albo dlaczego nie ma w ofercie składanych miarek dłuższych niż 5 m? Czemu na miarach o długości mniejszej niż 2 m wartość działki elementarnej nie jest nigdy większa niż 1 cm? No i na koniec – dlaczego dwie położone obok siebie identyczne miary zwijane o takiej samej długości potrafią różnić się dwukrotnie ceną zakupu?

Głównym dokumentem prawnym w Polsce, który jest podstawą do odpowiedzi na powyższe pytania jest ustawa Prawo o miarach z dnia 11 maja 2001 r. Towarzyszy jej jedno z najważniejszych dla tematu przymiarów rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 12 maja 2003 r. w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać materialne miary długości (Dz. U. Nr 97, poz. 880). Oba te dokumenty precyzują sposób formalnego wprowadzenia do sprzedaży przymiarów oraz określają ich parametry techniczne.

Zanim jakikolwiek przymiar długości trafi na półkę sklepową musi przejść tzw. prawną kontrolę metrologiczną. W Polsce przeprowadza ją Główny Urząd Miar. Jeśli polski producent przymiarów chce wprowadzić do sprzedaży i powszechnego użytkowania nowy model np. taśmy zwijanej, musi najpierw uzyskać z GUM-u decyzję o zatwierdzenie typu i nadaniu taśmie znaku zatwierdzenia typu na podstawie badania, a także poddać narzędzie tzw. legalizacji pierwotnej lub jednostkowej. Dowodem legalizacji poświadczającym dokonanie legalizacji jest świadectwo legalizacji lub cecha legalizacji umieszczona na przyrządzie pomiarowym. Procedura ta jest jednorazowa (ponowna legalizacja jest wymagana, jeśli dany typ miary stracił legalizację w wyniku zmiany konstrukcji lub niespełniania przez nią warunków technicznych określonych w rozporządzeniu). Wielu zagranicznych producentów przymiarów przeprowadza zatwierdzenie typów i legalizacje sprzedawanych w Polsce produktów. Niektórzy użytkownicy takich narzędzi (np. posiadający certyfikaty ISO w firmie) wymagają dokumentu legalizacji przy zakupie miar.

Przykład dokumentu zatwierdzającego typ.

Wiemy już, jak wygląda prawna procedura legalnego wprowadzenia do obrotu przymiarów do pomiaru długości. Teraz znajdziemy w rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 12 maja 2003 r. w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać materialne miary długości (Dz. U. Nr 97, poz. 880). odpowiedzi na postawione wyżej pytania.

Dlaczego na półkach nie można znaleźć taśmy zwijanej o długości 3,5 m? Dlatego, że w paragrafie 8.1 ustawodawca ustalił, że długość nominalna przymiarów „L” powinna wynosić: 0,5 m, 1 m, 1,5 m, 2 m, 3 m, 4 m, 5 m, 6 m, 7 m, 8 m, 9 m lub być całkowitą wielokrotnością 5 m. Dla zastosowań specjalnych mogą być dopuszczone inne wartości długości nominalnych, pod warunkiem opisania na przymiarze specjalnego zastosowania, dla którego jest przeznaczony.

Dlaczego nie ma w ofercie składanych miarek dłuższych niż 5 m? O maksymalnych długościach poszczególnych rodzajów przymiarów traktuje cały rozdział 4 wspomnianego rozporządzenia. Właśnie tam jest mowa, że miary składane nie mogą być dłuższe niż 5 m, jednoczęściowe przymiary sztywne – 5 m, przymiary wstęgowe z włókna szklanego lub plastiku – 100 m, a stalowe ze zwijakiem – 100 lub 200 m w zależności od zastosowania.

Czemu na miarach o długości mniejszej niż 2 m wartość działki elementarnej nie jest nigdy większa niż 1 cm? O wartości potocznej „podziałki” mówi z kolei paragraf 9.2. Wartość działki elementarnej „i” nie powinna przekraczać 1 cm (dla przymiarów o długości nominalnej L<2 m), 1 dm (2 m < L< 10 m), 2 dm (10 m < L < 50 m) i 5 dm (L>50 m).

Dlaczego dwie położone obok siebie identyczne miary zwijane o takiej samej długości potrafią różnić się dwukrotnie ceną zakupu? Ba, nawet 10-krotnie! Głównym czynnikiem wpływającym na cenę danego przymiaru jest jego klasa dokładności. Przymiary wykonuje się w trzech klasach dokładności – I, II i III. O zaklasyfikowaniu danego modelu do konkretnej grupy decydują błędy graniczne dopuszczalne długości nominalnej i długości odcinka podziałki przymiaru, zawartego pomiędzy dwoma dowolnymi nienastępującymi po sobie wskazami podziałki. Przy zatwierdzeniu typu i legalizacji pierwotnej nie powinny przekraczać wartości obliczonej według wzorów:

• ± (0,1 +0,1 L) mm – dla przymiarów klasy dokładności I
• ± (0,3 + 0,2 L) mm – dla przymiarów klasy dokładności II
• ± (0,6 + 0,4 L) mm – dla przymiarów klasy dokładności III

A bardziej obrazowo – 10-metrowa taśma klasy I może mieć długość 10 m ± 1,1 mm, klasy II – 10 m ± 2,3 mm, klasy III – 10 m ± 4,6 mm.

Przy definiowaniu klasy dokładności ważny jest też błąd graniczny dopuszczalny działki elementarnej „i” przymiaru. Dla taśmy z „podziałką” milimetrową rzeczywisty milimetr nie może się różnić od nominalnego o więcej niż:

• ± 0,1 mm – dla przymiarów klasy dokładności I
• ± 0,2 mm – dla przymiarów klasy dokładności II
• ± 0,3 mm – dla przymiarów klasy dokładności III

Każdy przymiar wstęgowy musi posiadać kilka oznaczeń. Producent ma obowiązek umieścić na jej początku  długość nominalną, swoją nazwę lub znak, klasę dokładności i znak zatwierdzenia typu (jeśli został nadany). Opcjonalnie może podać informacje o temperaturze odniesienia (jeśli jest ona inna niż 20°C, przy której standardowo określa się błędy graniczne przymiaru), współczynniku rozszerzalności materiału, z jakiego wykonany jest przymiar czy oznaczenia reklamowe (które nie utrudniają odczytywania wartości).

Już niedługo napiszemy, czym różni się legalizacja od wzorcowania przymiarów do określania długości.

Podziel się z innymi!

•