Lasery budowlane – zarówno modele obrotowe, jak i krzyżowe – trzeba co jakiś czas sprawdzać pod kątem poprawności działania. Nie trzeba w tym celu instrumentów wcale wysyłać do serwisu. Przeczytajcie, jak poradzić sobie z tym zadaniem w warunkach polowych.

Po co i dlaczego?

Użytkownicy narzędzi pomiarowych są zapewne świadomi, że co jakiś czas trzeba kontrolować poprawność wskazań. Oczywiście, im częściej, tym większa pewność, że to, co mierzymy, jest na odpowiedniej wysokości, w poziomie lub w pionie. Dobrym zwyczajem jest, żeby przynajmniej raz w roku oddać narzędzie laserowe do serwisu na porządny przegląd i rektyfikację. Jeszcze lepszym nawykiem jest, by przed ważnymi pomiarami samodzielnie sprawdzać kondycję lasera obrotowego czy płaszczyznowego. Nawet „podróż” niwelatora na pace samochodu dostawczego może wpłynąć na jego właściwe wskazywanie płaszczyzn laserowych.

Opisana poniżej procedura może być bardzo przydatna podczas kupowania używanych niwelatorów laserowych. Taki sprzęt z drugiej ręki często wygląda bardzo ładnie, nie nosi wręcz śladów użytkowania, ale ważniejsze jest, czy poprawnie wyznacza poziomy i piony. Opanowując tę krótką procedurę kontrolną, możemy już w trakcie oglądania instrumentu w ciągu kilku minut sprawdzić jego kondycję optyczno-elektroniczną.

Sprawdzamy i korygujemy – nie zawsze tak się da

Co zrobić, gdy po skontrolowaniu instrumentu laserowego okaże się, że nie działa on poprawnie? Jeśli jest to prosty laser krzyżowy/płaszczyznowy, regulacja kompensatora wymaga ingerencji serwisowej. Nic sami tutaj nie ustawimy i narzędzia trzeba, niestety, wysłać do fachowca. Nasze możliwości naprawcze kończą się po wykryciu nieprawidłowości we wskazaniach.

W przypadku niwelatorów obrotowych sytuacja wygląda trochę inaczej. Kompensator elektroniczny, który odpowiada za właściwe poziomowanie wiązki posiada pewien zakres regulacji, którą można wykonać samodzielnie za pomocą klawiszy na panelu sterowania. Gdy więc wykryjemy w czasie kontroli odchylenia od poziomu czy pionu, możemy je od razu skorygować. Ale uwaga – nie wszyscy producenci udostępniają w instrukcji obsługi opis tych czynności. Opis samodzielnej rektyfikacji znajdziemy chociażby w dokumentach niwelatorów Leica czy Topcon, ale już jest on niedostępny dla użytkowników modeli CST/berger, Bosch czy Spectra Precision.

Zanim zaczniesz kontrolę

Choć samodzielna kontrola kondycji naszego instrumentu jest bardzo prosta i zajmie kilka chwil, to trzeba ją przeprowadzić z zachowaniem pewnych reguł. Wtedy uzyskamy właściwą dokładność i dowiemy się, czy sprzęt działa poprawnie.

• Sprawdzenie instrumentu laserowego najlepiej jest przeprowadzać w pomieszczeniu, gdzie będzie do dyspozycji odcinek pomiarowy co najmniej 10 m (np. dwie przeciwległe ściany). Kontrola poprawności pracy instrumentu wykonana w pomieszczeniu daje gwarancję, że wyniki naszego sprawdzenia nie będą „zniekształcone” wpływem temperatury otoczenia. Z lekcji fizyki powinniśmy bowiem wiedzieć, że światło, „biegnąc” w ośrodkach o różnej temperaturze (gęstości), załamuje się. Jeśli nie będziemy świadomi tego faktu, możemy źle zinterpretować wyniki kontroli sprawności lasera obrotowego.
• Jeśli testu nie można przeprowadzić w pomieszczeniu, a odcinek pomiarowy na zewnątrz jest dłuższy niż 20 m, laser musi być bezwzględnie ustawiony na statywie, co najmniej 1,5 m nad podłożem. To właśnie przy powierzchni występują największe różnice temperatur i instrument umieszczony bezpośrednio na podłożu będzie wykazywał duże odchylenia, które w rzeczywistości nie muszą być spowodowane awarią niwelatora.
• Jeśli sprawdzenie instrumentu będzie się odbywać na zewnątrz, należy zastosować odbiornik laserowy. Rozproszenie wiązki laserowej przez światło słoneczne i zmniejszenie jej widoczności powoduje, że wizualna kontrola poprawności wyświetlania linii nie zapewnia należytej dokładności.
• Test można przeprowadzać zarówno w trybie punktowym, jak i obrotowym pracy lasera rotacyjnego. Podobnie w przypadku laserów liniowych/krzyżowych/płaszczyznowych i punktowych.
• Sprawdzenie poprawności działania instrumentów laserowych wykonuje się przeważnie w dwóch osiach instrumentu (X i Y).

Kontrola dokładności niwelacyjnej w pozycji poziomej między ścianami odległymi od siebie o 20 m

1. Ustaw laser na statywie lub na równym podłożu w pobliżu ściany A, tak aby wiązka między ścianami biegła wzdłuż osi X instrumentu.
2. Uruchom niwelator i poczekaj aż elektroniczny kompensator spoziomuje głowicę.
3. Na ścianach A i B zaznacz ołówkiem wysokości wyznaczone przez płaszczyznę laserową (punkty I i II).
4. Przestaw instrument w pobliżu ściany B i obróć go na statywie o 180°.
5. Uruchom niwelator, poczekaj aż się spoziomuje i tak wyreguluj nogami statywu (lub głowicą, jeśli jest to statyw korbowy), by „trafić” wiązką w punkt II zaznaczony na ścianie B.
6. Na ścianie A ponownie zaznacz wysokość wyznaczoną przez płaszczyznę lasera (punkt III).
7. Z różnicy d wyznaczonej przez punkty I i III wynika rzeczywiste odchylenie płaszczyzny lasera od poziomu w osi X instrumentu.
8. Maksymalną wartość d (której sprawny instrument nie może przekroczyć) oblicz, mnożąc podwójną długość odcinka pomiarowego (odległość między ścianami) przez dopuszczalny błąd danego modelu lasera budowlanego na 1 m (określony przez producenta niwelatora).Jeśli kontrolowaliśmy np. laser obrotowy CST/berger RL25 HV, którego deklarowana przez producenta dokładność wynosi 0,08 mm/1 m, to maksymalną (teoretyczną) wartość d obliczamy:2 x 20 m x 0,08 mm = 3,2 mm
9. Gdy w wyniku kontroli wyznaczona rzeczywista wartość d nie przekracza obliczonej powyżej dopuszczalnej wartości d, oznacza to, że instrument jest sprawny.
10. Czynności od 1 do 8 powtórz dla osi Y niwelatora laserowego.

Kontrola dokładności niwelacyjnej w pozycji pionowej

Sprawdzenie poprawności wyznaczania wiązki lasera w pozycji pionowej można wykonać na dwa sposoby.

Prostszy (i mniej dokładny) z wykorzystaniem pionu sznurkowego o długości 3 m

1. Powieś u sufitu pion sznurkowy.
2. Ustaw laser w pozycji pionowej (obrotowy) lub włącz wiązkę pionową (liniowy/krzyżowy/płaszczyznowy), włącz go, poczekaj aż się spionuje.
3. Tak przestaw niwelator, by wiązką trafiła dokładnie w środek górnego końca sznurka.
4. Wartość d zmierzona w dolnej części pionu sznurkowego daje rzeczywiste odchylenie płaszczyzny lasera od pionu.
5. Obliczenie, czy zmierzone odchylenie nie przekracza dopuszczalnego odbywa się w analogiczny sposób jak w trybie poziomym, przy czym do obliczeń bierzemy pojedynczą długość pionu sznurkowego (tutaj 3 m).

Jeśli kontrolowaliśmy np. laser obrotowy CST/berger RL25 HV, którego deklarowana przez producenta dokładność wynosi 0,08 mm/1 m, to maksymalną (teoretyczną) wartość d obliczamy:

1 x 3 m x 0,08 mm = 0,24 mm

Niedokładność tej metody wynika przede wszystkim z krótkiego odcinka wzorcowego pionownika, jego wątpliwej stabilności (sznurek) i niemożliwości dokładnego pomiaru części milimetrów maksymalnej wartości d.

Bardziej skomplikowany (ale dokładniejszy) z wykorzystaniem otworu drzwiowego

1. Ustaw laser w pozycji pionowej, w odległości 2,5 m od framugi drzwi, włącz go i poczekaj aż się spionuje.
2. Zaznacz trzy punkty – na podłodze w otworze drzwiowym (I), na podłodze w odległości 5 m od niwelatora (II) i na górnej framudze otworu drzwiowego (III).
3. Przenieś laser na drugą stronę drzwi, tuż za punkt II.
4. Ustaw laser w pozycji pionowej, ale obrócony o 180°, włącz go i poczekaj aż się spionuje.
5. Tak wpasuj wiązkę, by przebiegała przez punkty I i II.
6. Na górnej framudze drzwi zaznacz punkt IV.
7. Z różnicy d wyznaczonej przez punkty III i IV wynika rzeczywiste odchylenie płaszczyzny lasera od pionu.
8. Obliczenie, czy zmierzone odchylenie nie przekracza dopuszczalnego odbywa się w analogiczny sposób jak w trybie poziomym, przy czym do obliczeń bierzemy pojedynczą wysokość otworu drzwiowego (tutaj 2 m).

Jeśli kontrolowaliśmy np. laser obrotowy CST/berger RL25 HV, którego deklarowana przez producenta dokładność wynosi 0,08 mm/1 m, to maksymalną (teoretyczną) wartość d obliczamy:

1 x 2 m x 0,08 mm = 0,16 mm

Żeby kontrola dokładności niwelacyjnej w pozycji pionowej była jak najdokładniejsza, zarówno długość pionu sznurkowego, jak i wysokość otworu drzwiowego powinny być jak najdłuższe.