Dziś wpis do bólu praktyczny. Teorii będzie dosłownie pięć zdań. Opiszemy najważniejszą procedurę ustawczą teodolitu, bez znajomości której praktycznie nie można rozpocząć pomiarów tym instrumentem. Jeśli ją opanujecie, będziecie o krok od samodzielnego tyczenia linii prostych, badania pionowości czy wyznaczania kątów na placu budowy.

Kolejny stopień wtajemniczenia

Nawet program nauczania geodezji w szkołach średnich i wyższych rozpoczyna się od niwelatora optycznego i pomiarów wysokościowych. Tak samo podeszliśmy do sprawy na naszym blogu. Poświęciliśmy już sporo miejsca temu instrumentowi i zagadnieniom niwelacji (wpisy o niwelatorach optycznych), choć jeszcze kilka ważnych tematów pozostało do omówienia. Już teraz przejdziemy jednak do kolejnego etapu poznawania technik pomiarowych i instrumentów. Będziemy mierzyli kąty za pomocą teodolitu.

Pamiętacie zapewne, że niwelatorem wyznaczamy przewyższenia i na ich podstawie liczymy wysokości. Dzięki zamontowanemu w niwelatorze kołu poziomemu z podziałem gradowym lub stopniowym możemy mierzyć kąty, ale ten pomiar jest bardzo niedokładny (przeczytaj, jak to się robi). Jeśli chcemy np. na placu budowy wyznaczyć dokładną linię prostą przebiegu szalunków lub krawężników, wtyczyć w istniejącą prostą dodatkowe punkty pośrednie, wyznaczyć dowolny kąt między elementami konstrukcji budowlanej lub zmierzyć pionowość ustawionej budowli, to wtedy warto wziąć w dłonie teodolit.

Zanim zmierzysz kąt

Pomiar kątów poziomych i pionowych, tyczenie linii prostych, pomiar pionowości wykonuje się zwykle według powtarzalnych schematów. Ich najważniejszym elementem jest konieczność ustawiania teodolitu dokładnie nad punktem początkowym linii prostej lub wierzchołkiem mierzonego (tyczonego) kąta.

Procedurę tę nazywamy centrowaniem i poziomowaniem teodolitu nad punktem. Jest to czynność ustawcza, którą wykonujemy przed rozpoczęciem praktycznie wszystkich pomiarów tym instrumentem. Poziomowanie teodolitu realizujemy za pomocą wbudowanych libelli – pudełkowej i rurkowej, a centrowanie z wykorzystaniem wbudowanego pionownika – optycznego lub laserowego.

Po przeprowadzeniu poziomowania i centrowania teodolit będzie prawidłowo ustawiony nad punktem pomiarowym. Oś główna libelli pudełkowej będzie w poziomie, a główna oś pionowa teodolitu będzie przebiegała dokładnie przez środek punktu pomiarowego.

Procedura ścisła

Centrowanie teodolitu nad punktem z jego jednoczesnym poziomowaniem jest czynnością, którą musi opanować każdy, kto chce używać w swoich pracach tego instrumentu. Procedura nie jest trudna do zapamiętania, składa się z kilku powtarzalnych kroków. Wprawa przyjdzie wraz z setkami powtórzeń. Zaczynajmy (jako model posłuży nam teodolit optyczny Geo-Fennel FET 500)!

1. Rozstawiamy statyw w przybliżeniu centrycznie nad punktem pomiarowym. Nie wbijamy mocno nóg statywu w podłoże.
2. Mocujemy teodolit do statywu za pomocą śruby sercowej statywu.
3. Unosimy dwie nogi statywu i, patrząc w okular pionownika optycznego, tak zmieniamy ustawienie teodolitu, by w środku znaczka centrującego pionownika pojawił się obraz punktu, nad którym centrujemy instrument. Szybkie znalezienie punktu pomiarowego w pionowniku ułatwi podłożenie pod statyw nogi z czubkiem buta.
4. Patrząc cały czas w okular pionu, opuszczamy dwie nogi na podłoże. Jeśli punkt pomiarowy wciąż znajduje się w polu widzenia pionownika optycznego, wbijamy mocno w ziemię wszystkie trzy nogi statywu.
5. Patrzymy w pionownik i jeśli znaczek centrujący „zszedł” z punktu pomiarowego, to naprowadzamy go z powrotem, kręcąc delikatnie śrubami spodarki. Jeśli to nie pomoże, powtarzamy czynności od punktu 3.
6. Poziomujemy zgrubnie teodolit z wykorzystaniem libelli pudełkowej (okrągłej), wsuwając i wysuwając dwie nogi statywu.
7. Poziomujemy dokładnie teodolit z wykorzystaniem libelli rurkowej.
   1. Ustawiamy libellę rurkową równolegle do dwóch śrub nastawczych spodarki i, kręcąc nimi w przeciwnych kierunkach, doprowadzamy pęcherzyk do górowania.
   2. Obracamy teodolit o 90° i trzecią śrubą spodarki ponownie doprowadzamy libellę do górowania.
   3. Wracamy do położenia pierwotnego i kontrolujemy libellę. Jeśli nie jest ona w górowaniu powtarzamy czynności z podpunktów 1 i 2 aż do skutku.
8. Patrzymy w pionownik i jeśli znaczek centrujący „zszedł” z punktu pomiarowego, to luzujemy śrubę sercową statywu i delikatnie przesuwamy cały instrument po głowicy aż znaczek centrujący pionownika trafi na punkt pomiarowy.
9. Sprawdzamy spoziomowanie teodolitu na libelli rurkowej. Jeśli pęcherzyk się wychylił, doprowadzamy go do górowania jak w punkcie 7. i powtarzamy czynność z punktu 8.

Prawda, że proste? Teraz teodolit jest gotowy do pomiaru. Można nim tyczyć i odkładać kąty.

Warto jeszcze napisać, że nowoczesne teodolity z elektronicznym systemem odczytowym kątów poziomych i pionowych często posiadają pionowniki laserowe. Wtedy nie trzeba patrzeć w okular pionownika optycznego, a przy wszystkich czynnościach obserwować plamkę laserową.

Powodzenia!

Podziel się z innymi!

•